Hoe kun je veilig lasersnijden?

Lasersnijden is een geweldige techniek waarmee je gemakkelijk de mooiste projecten kunt realiseren. Juist door dit gemak vergeet je soms hoe krachtig een laser eigenlijk is. Net als bij elke technologie brengt lasersnijden bepaalde risico’s met zich mee. Of je nu voor jezelf werkt, een gedeelde werkplaats gebruikt, lesgeeft of een werkplaats beheert, veiligheid moet altijd op de eerste plaats komen. In dit artikel lees je alles wat je moet weten om veilig en verantwoord met een lasersnijder te werken.

De risico's van lasersnijden

Brandgevaar

Als alles goed gaat bij het lasersnijden, dan verdampt de laserstraal het materiaal zodra die het raakt. De air assist blaast het verdampte materiaal, en daarmee de meeste warmte, weg en de rookafvoer brengt het naar buiten. Maar toch zal het materiaal ook wat opwarmen langs de lasersnede. Hoe langzamer je laser beweegt, hoe meer warmte er in het materiaal komt en hoe warmer het dus wordt. Bij een laser met weinig vermogen, die langzamer moet snijden, heb je dus (contra-intuïtief) meer risico op brand. Ook een te zwakke air assist of slecht werkende afzuiging kunnen de kans op brand vergroten.

Maar ook een goede laser kan met de verkeerde instellingen (lees: te langzaam of te vaak over dezelfde plek heen laseren) een risico vormen. Ongeschikte materialen of materialen die te dik zijn voor de laser zijn ook een risico. Zij nemen namelijk wel warmte op, maar doordat de rook niet aan de onderkant van de snede kan ontsnappen, zullen ze warmer worden.

Het meest risicovol is in onze ervaring acrylaat. Niet omdat het een onveilig materiaal is om te snijden, maar omdat mensen graag heldere randjes willen en daarvoor de air assist uit- of te laag zetten. Dit is iets wat je alleen als gevorderde operator kan doen, en sowieso alleen onder constante monitoring.

Met normaal gebruik zal er niet snel brand ontstaan in een laser. Maar je kunt het risico niet 100% wegnemen. Daarom mag je een laser nooit onbeheerd laten werken en MOET je een brandblusser in de buurt hebben.

Wij raden aan om naast de normale brandblussers in de ruimte een extra CO₂-blusser naast je laser te plaatsen om eventuele beginnende brandjes snel te kunnen doven.

Wat je verder kan doen om brand te voorkomen:

• Zorg dat je laser voldoende vermogen heeft.
• Snij niet onnodig langzaam of vaker over één plek heen.
• Zorg dat de air assist hard genoeg blaast.
• Zorg dat de rook netjes afgevoerd wordt.
• Gebruik de juiste materialen.

Zo herken je een onveilige situatie:

• Flitsen of vlammen bij het snijden.
• Veel rook in je machine.

Wat te doen als je vlammen ziet die niet direct uitdoven

• Druk direct de stop- of noodknop in. Dit zorgt ervoor dat de laser onmiddellijk stopt en er geen extra warmte wordt toegevoerd, waardoor de verspreiding van het vuur wordt beperkt.
• Als de vlam niet dooft: pak een brandblusser, zorg dat je deze stevig vasthoudt, en trek de veiligheidspin eruit. Controleer of de brandblusser klaar is voor gebruik.
• Open voorzichtig de kap van je machine om toegang te krijgen tot de brandhaard. Richt de brandblusser op de basis van de vlammen en blus totdat de vlammen volledig gedoofd zijn. Zorg ervoor dat je de situatie blijft controleren om zeker te zijn dat er geen nieuwe vlammen ontstaan.

Oogveiligheid

Een laserstraal kan ernstige oogschade veroorzaken. Normaal gesproken straalt de laser enkel naar beneden het materiaal in, maar door een foutje of beschadiging van de machine kan de straal ook andere kanten op gaan. En dat is waar het gevaar ligt, want ook reflecties van de laserstraal zijn sterk genoeg om je ogen te beschadigen. Denk bijvoorbeeld aan een stuk gereedschap dat je op je laserbed hebt laten liggen en waar de straal overheen gaat. Of dat er een spiegel gebroken is waardoor de straal de verkeerde kant op gaat.

Voor dit soort situaties zijn de meeste lasermachines uitgerust met een beschermende kap. Die blokkeert alle restjes laserlicht zodat je veilig in de buurt kan staan. Er zit ook altijd een veiligheidsschakelaar op de kap waardoor de laser uitgaat zodra je de kap opent. Met zo’n gesloten machine hoef je geen laserbril op en zijn je ogen veilig.

Er zijn een paar situaties waarbij je wél een laserbril op moet. Bijvoorbeeld bij machines zonder kap. Grootformaatlasers hebben bijvoorbeeld vaak geen kap omdat dat onpraktisch is. Volg hierbij altijd de veiligheidsvoorschriften van de fabrikant.

Sommige (DIY) diodelasers hebben geen behuizing. De laserbronnen die hierin zitten zijn echter net zo gevaarlijk als andere lasers. Naar ons idee zijn deze machines eigenlijk onverantwoord zonder behuizing en wij hebben twijfels over de toelaatbaarheid op de markt. Gebruik je toch zo’n machine, dan is een geschikte laserveiligheidsbril een must voor iedereen in de ruimte (niet alleen de gebruiker dus).

Laserveiligheidsbrillen zijn er in verschillende soorten. Dit zijn speciale brillen die afgestemd zijn op de golflengte van de laser. Een diodelaser werkt op een andere golflengte (“kleur”) dan een CO₂- of een fiberlaser. Let goed op de aanwijzingen van de fabrikant en kies alleen voor brillen van goede kwaliteit.

Samenvatting:

• Volg altijd de aanwijzingen van de fabrikant op
• Bij lasermachines met kap hoef je (tenzij de fabrikant anders vermeldt) geen veiligheidsbril op
• Bij machines zonder kap → altijd een laserveiligheidsbril op
• LET OP: Gebruik een bril voor de juiste golflengte

Rook en dampen

De rook die vrijkomt tijdens het snijden bevat fijnstof en vluchtige organische stoffen. Per materiaal verschilt het hoeveel rook er vrijkomt en wat de samenstelling is. Maar uiteraard is het inademen van laserdampen altijd iets wat je zo veel mogelijk moet voorkomen.

Een lasermachine heeft daarvoor altijd een rookafvoer of rookafzuiging. Het beste is een systeem dat de rook naar buiten afvoert, naar een plek waar het niet meer naar binnen kan waaien. Soms zit er een deeltjesfilter in zo’n systeem dat grotere stukken opvangt zodat ze niet naar buiten worden geblazen.

Wat je als laseroperator kunt doen, is na het snijden even wachten voor je de kap van de machine opent. Zo kan ook de laatste rook netjes afgevoerd worden en komt die niet in de ruimte terecht.

Als je geen afvoer naar buiten kan maken, kun je ook een filterunit gebruiken. Die gebruikt meerdere soorten filters om de lucht te zuiveren en blaast de schone lucht weer terug de ruimte in. Let op, want filterunits kunnen niet 100% van de schadelijke stoffen verwijderen. Let altijd goed op welke materialen je wel en niet mag snijden met zo’n systeem. De fabrikant van de filterunit geeft je informatie over wat je wel en niet kunt snijden.

Schoonmaken van het hele afzuigsysteem is zeer belangrijk, want als het vervuild raakt dan zuigt het minder rook af en kan er zelfs brandgevaar ontstaan. Zorg bij aanleg dat het goed ontworpen wordt en dat alle delen makkelijk toegankelijk zijn om schoon te maken. Afhankelijk van hoeveel je lasert, moet je een afzuigsysteem elk halfjaar of elke maand grondig schoonmaken.

Een slecht functionerend rookafzuigsysteem verhoogt niet alleen het risico op gezondheidsproblemen, maar kan ook brand veroorzaken.

Key takeaways:

• Zorg voor een goed ontworpen rookafzuigsysteem
• Gebruik je een filter? Vergewis je er dan van welke materialen je wel en niet mag snijden
• Maak de rookafzuiging regelmatig van binnen schoon
• Wacht na het snijden minimaal 30 seconden voor je de kap opent

Materialen

Niet alle materialen zijn geschikt voor lasersnijden. Sommige materialen produceren zo schadelijke stoffen dat je ze in geen geval mag snijden. Ook niet met een rookafzuiging naar buiten. Deze gassen zijn namelijk in zeer lage concentraties al schadelijk en kunnen bovendien corrosie (roest) aan je machine veroorzaken.

PVC is zo’n materiaal dat bijvoorbeeld chloorgas produceert als je het zou laseren. PVC zit in veel producten verwerkt, bijvoorbeeld in vinyl (platen voor de platenspeler), skai (fake-leer) en stickerfolie. Dit zijn dus absolute no-go’s voor de laser. Maar er zijn meer materialen die je nooit mag snijden.

In de regel geldt: snij alleen materialen waarvan je weet wat het is, én dat het veilig is. Twijfel je of kun je de bron niet vaststellen? Dan niet laseren.

Uiteraard zijn de materialen bij Lasersheets wel veilig om te snijden, mits je een geschikt afzuigsysteem hebt en je aan de veiligheidsvoorschriften van de fabrikant houdt.

Samengevat:

• Snij nooit materialen die je niet kent
• Snij alleen materialen waarvan je weet dat ze veilig zijn

Geschiktheid van je machine

Lasersnijmachines voor hout en kunststof zijn er met vermogens van 40W tot 500+W (en voor staal tot enkele kW!). Verder heb je nog de keuze uit diodelaser of CO₂-laser. En ten slotte zijn er natuurlijk enorme verschillen in kwaliteit. Gebruik de juiste machine voor de juiste klus om het veilig te houden.

Voldoende vermogen

Hoe minder vermogen, hoe langzamer je de laser moet instellen om nog netjes door te snijden. Bij dikkere materialen moet eenzelfde vermogen laser ook langzamer bewegen dan bij dunnere. Het probleem van langzaam bewegen is dat het materiaal rondom de snede erg warm wordt. Als je te langzaam gaat, kan het materiaal daardoor zo heet worden dat het gaat branden.

Meermaals over dezelfde lijn snijden is meestal ook geen goede oplossing, of op z’n minst een risico. Bij de eerste passes kan de lucht uit de snijkop namelijk nog niet door het materiaal heen en zal daardoor minder goed koelen. Het gevolg is dat het materiaal een stuk warmer wordt dan wanneer je snede wel ‘door’ is.

Idealiter heeft je laser voldoende vermogen om met minimaal 5 à 10 mm/sec in één keer ‘door’ te snijden. Moet het langzamer dan dat, gebruik dan een dunner materiaal of een sterkere machine.

Juiste type laser

Diodelasers, CO₂-lasers en fiberlasers hebben allemaal een andere golflengte (‘kleur’) laser en het verschilt per materiaal in hoeverre elke kleur wordt geabsorbeerd, doorgelaten of gereflecteerd.

Als je een materiaal probeert te snijden dat niet compatibel is met je laser, kan het zijn dat het wel erg opwarmt maar niet doorgesneden wordt. Dat is een kans op brand, dus moet je dat voorkomen.

Genoeg air assist / perslucht

De meeste lasers spuiten perslucht uit de snijkop. Dit wordt ook wel de ‘air assist’ genoemd. Het blaast de rook weg uit de snede en koelt tegelijk het materiaal.

Meestal geldt: hoe harder de straal lucht, hoe veiliger het snijden. Sommige materialen (dik schuim bijvoorbeeld) kun je ook amper snijden met een te zachte luchtstroom.

Maar de harde luchtstroom heeft ook nadelen, zoals dat je onderdelen kunnen wegwaaien of dat er bramen ontstaan aan de snede. Je begrijpt het: de juiste instelling van je air assist maakt veel uit.

Checklist:

• Zorg voor voldoende air assist
• Diodelaser? Zorg dat het materiaal compatibel is
• Snel genoeg snijden: minimaal 5–10 mm/sec
• Liever niet meermaals over dezelfde snede

Onderhoud van je machine

Een goed onderhouden lasersnijder verlaagt het risico op storingen en kan gevaarlijke situaties voorkomen. De belangrijkste dingen om te controleren en onderhouden zijn:

Spiegels en lenzen

Optieken moeten stofvrij, krasvrij en zonder enige beschadiging zijn. Zo niet? Maak ze schoon of vervang ze. Controleer dit zeer regelmatig, bijvoorbeeld 1× per week en extra na lange opdrachten.

Zie ook de blogpost over optieken schoonmaken.

Rookafzuiging

Je rookafzuiging moet voldoende ‘trek’ hebben om rook binnen enkele seconden leeg te zuigen. Merk je dat het minder wordt? Maak de buizen en ventilatoren schoon. Doe dit preventief elke 3 maanden.

Los vuil en snijafval in je machine

Leeg de opvangbak onder in je machine liefst na elke opdracht, en in ieder geval aan het einde van de dag.

Werkplek

Een veilige en georganiseerde werkplek draagt bij aan het voorkomen van ongelukken. Zorg dat je voldoende ruimte hebt om je materialen en werkstukken weg te leggen, en leg nooit dingen op de laser. Voldoende ventilatie in de ruimte van de machine is ook belangrijk, omdat er altijd wat dampen uit de machine ontsnappen tijdens het in- en uitladen.

Idealiter heb je een goed verlichte tafel naast of in de buurt van je machine die minstens zo groot is als de materialen die je snijdt. Hier kun je het gesneden werk neerleggen om het te controleren, delen uit te halen en los te snijden waar nodig. Gereedschap dat je hier nodig hebt is: stanleymes, snijmat, schuurpapier, schoonmaakmiddel.

Zorg ook dat er voldoende ruimte voor en naast de machine is, zodat je er snel bij kunt als het moet. En natuurlijk: hang een brandblusser vlakbij op een duidelijk zichtbare plek.

Instellingen en voorbereiding

Afhankelijk van je materiaal is het cruciaal dat je de juiste instellingen hebt. Het fout instellen van je laser kan rookontwikkeling en slechte snijresultaten veroorzaken, en in het ergste geval brand.

Het belangrijkste is dat je niet te langzaam snijdt (zie boven). Bij snijden gebruik je in eerste instantie 100% vermogen en zoek je naar de hoogst mogelijke snelheid waarbij het materiaal nog betrouwbaar doorgesneden wordt. Bij hele dunne materialen kun je vervolgens je vermogen naar beneden regelen om de randen mooier te krijgen.

Maak voldoende testjes met de instellingen voor je een lange taak aanzet. Test de instellingen in verschillende hoeken van het snijbed, omdat het laservermogen nogal eens wil verschillen per plek.

Gouden regels voor veilig lasersnijden

Hier is een beknopte checklist om ervoor te zorgen dat je altijd veilig werkt:

• Laat een werkende laser nooit alleen.
• Brandblusser bij de hand.
• Gebruik een deugdelijke rookafzuiging.
• Bescherm je ogen (kap of bril).
• Snij alleen veilige materialen.
• Snij niet te langzaam.
• Gebruik voldoende air assist bij het snijden.
• Onbekend materiaal? Niet gebruiken.
• Houd je laser en werkplek schoon.
• Ventileer voldoende.

Veiligheid begint bij kennis

Veilig lasersnijden vereist kennis en voorbereiding. Of je nu als docent in een klaslokaal staat, een eigen werkplaats runt of aan een persoonlijk hobbyproject werkt, het begrijpen van de risico's en oplossingen houdt jou en je omgeving veilig.

Wil je meer weten over de beste materialen of technieken? Bekijk de uitgebreide catalogus en tips op onze website. Veilig snijden begint bij goede voorbereiding!